نقد کتاب «حافظ از نگاهی دیگر»

احمد افکاری

نقد کتاب « حافظ از نگاهی دیگر»

شماره‌های پیشین مجله‌ی وزین « نگاه نو» و همین طور « انتقاد کتاب نگاه نو» (ضمیمه ی این مجله) را تورق می‌کردم که نقد آقای علی میرزایی سردبیر و صاحب امتیاز این نشریه بر کتاب «حافظ از نگاه دیگر»، تحقیق دکتر علی حصوری، نظرم را جلب کرد.

حیف دیدم که دوستان را از خواندن این نقد کوتاه و در عین حال جامع بی‌نصیب کنم.

——————————————————————–

حافظ «عارف» بود یا نبود؟ حصوری در «حافظ از نگاهی دیگر» می‌گوید، نبود. او حافظ را روایتگر تاریخ و گزارشگر رویدادهای اجتماعی ایران در قرن هشتم هجری (از ۷۲۲ تا ۷۹۵) می‌خواند (ص ۱۰۵)  

شاعری که در غزل‌هایش «گذشته از این که عشق زمینی و شادخواری و خوش باشی را می‌ستاید ، فراوان به پیشامدهای زمان و پی‌آمد کارهای سیاسی و اجتماعی می‌پردارد. (ص ۱۰۶) و در جای دیگر : «من بر این باورم که حافظ همچون شاعری اجتماعی، معترض و طغیانگر […] نمی‌توانست عارف باشد. (ص ۱۰۹) دکتر علی حصوری (۱۳۱۶) استاد پیشین دانشگاه، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران، در کتاب پیش رو در پی آن است روشن کند که دست مایه ی اندیشه ی حافظ چیست(ص ۲۰) و به خواننده کمک کند تا به آسانی در برابر فرض های نادرست تاریخی سر فرود نیاورد.(همان)

حصوری با انتصاب سروده‌های حافظ به دوره‌های جوانی، میان‌سالی و پیری او و تفسیری که از آن‌ها و از ساقی نامه‌اش (بیا ساقی آن می که حال اورد…) می‌کند نشان می‌دهد که اگر نه تمام شعرهای حافظ، دست کم بخش بزرگی از آن‌ها، گویای زندگی عادی، وضع اجتماعی ، عشق، شراب و وصف حال و رفتار شاهان و بزرگان زمان با حافظ و مردم است، اما چنان رندانه که حتی بسیاری از پژوهشگران امروز در آن‌ها گمراه می‌شوند.(ص ۸۸)

کوتاه سخن آن‌که اگر حافظ را می‌خواهیم بشناسیم باید شعر او را ــ سروده‌های واقعاً متعلق به او راــ درست بشناسیم و برای شناختن شعر او، و تفسیر نوشتن بر شعر او، باید زمانه‌ی او را بشناسیم، و اگر سر شناختن زمانه‌ی حافظ را داریم سروده‌های چون سند متقن او پیش روی ماست، و همین جاست که حصوری ضرورت پالایش دیوان حافظ از شعرهایی را مطرح می‌کند که از او نیستند و داوری نادرستی را در حافظ سبب شده‌اند، و این‌که تصحیح دیوان حافظ را نه ادیبان محافظه کار که کسانی باید انجام دهند که زمانه‌ی حافظ و رویدادهای مهم آن دوران و حتی پیشینه‌های تاریخی و اجتماعی و حتی فلسفی آن‌ها را بشناسند.

«حافظ از نگاهی دیگر» داوری‌های تأمل برانگیز در باره‌ی حافظ و سروده‌های او دارد، چه آن داوری‌ها را بپسندیم و چه نپسندیم. باید کتاب را بخوانیم تاذ سیمای دیگری از سراینده‌ی دیوانی را بشناسیم که گاه تنها کتاب فارسی در خانه ی ایرانیان است.