سرفصل‌های موسیقی ایرانی «نامه‌ی بیست و هفتم»

آلبرت انيشتين: 

هيچ دينى شايستگى حكومت بر انسان را ندارد


علی شیبانی

همکارمان هلن شوکتی در هر شماره به معرفی آلات، نخبگان و دیگر مقولات مربوط به‌موسیقی ایرانی می‌پردازد که از نظرتان می‌گذرد.

فصل بیست وسوم

 
هلن شوکتی

 

 

جمشيد شيبانى   آغاز گر موسيقى و ترانه‌هاى نوين ايرانى

 

على عظيمى‌نژاد مفسر هنرى در مقاله‌اى نوشت:

برخى از چهره‌هاى هنرى، هنرمندان چند ساحتى و چند وجهى محسوب مى‌شوند يعنى در بيش از يك يا دو هنر از جمله موسيقى، سينما، ادبيات و يا هنرهاى ديگر استعدادهاى خود را به نمايش مى‌گذارند. البته وجوه مختلف باعث مى‌شود تا در برخى عرصه‌ها كمتر در ميان عموم مردم شناخنه شوند كه يكى از اين افراد (جمشيد شيبانى) است.

 

دهه چهل خورشيدى  ترانه سيمين برى را ساخت و با همين تك آهنگ شهره‌ى خاص و عام شد.

جمشيد شيبانى در سال ١٣٣١ در تهران در يك خانواده‌ى هنرى به دنيا آمد. خاندان او از افراد بسيار مؤثر و فرهنگ‌ساز در ايران محسوب مى‌شوند.    پدرش عنايت‌الله شيبانى ازپيشگامان هنر تأتر و نمايش در ايران و از مؤسسان هنرستان هنرپيشگى در تهران بود. پدر جمشيد علاوه بر هنرهاى نمايشى به موسيقى كلاسيك ايرانى هم دلبستگى داشت و با نواختن تار و آواز ايرانى هم آشنا بوده و برخى ازاجراهاى او با تار علی‌اكبر خان شهنازى هم باقى مانده است. 

مادر جمشيد از هنرمندان شاخص زمان خودش بود، بطوريكه برخى از اساتيد  بزرگ موسيقى ايران از جمله ابوالحسن‌خان صبا از شاگردان مادر جمشيد شيبانى بودند. ابوالحسن در سن ٩ سالگى نزد اين بانوى هنرمند نواختن سه‌تار را آموزش ديد و احمد عبادى  كه بعد از مرگ پدرش ميرزاعبدالله (از بانى‌يان تدوين موسيقى دستگاهى ايران و پدربزرگ مادرى جمشيد شيبانى) 

نزد مادر جمشيد شيبانى به يادگيرى موسيقى ادامه داد.

احمد عبادى استاد سه‌تار نواز ،،. دايى جمشيد   و مهندس هوشنگ سيحون هم پسرخاله او بود.

 

رشد و پرورش در چنين فضاى هنرى/جمشيد را با رديف‌ها و دستگاه‌هاى موسيقى ايرانى و  هنرهاى نمايشى آشنا كرد. گرچه او بعدها در زمينه موسيقى پاپ فعاليت خود را ادامه داد.

خانواده‌ى جمشيد در حوالى بهارستان كوچه نظاميه زندگى مى‌كردند و ازهمان دوران كودكى جمشيد همراه با همكلاسى‌هاى خود /مجيد محسنى ، پرويز خطيبى و احمد فريبا /نمايش‌هايى اجرا مى‌كردند.

اما بعد از تأسيس هنرستان هنرپيشگى در سال ١٣١٧،،،، كه از زمره مؤسسان آن عنايت‌الله شيبانى /سيدعلى نصر /على دريابيگى و سيف‌الدين كرمانشاهى  بودند …جمشيد به همراه تنى چند از دوستان خود ، در همان دوه اول در اين هنرستان نام نويسى كرده و نمايشنامه‌هايى را هم در تماشاخانه بر روى صحنه بردند. 

 

جمشيد شيبانى در آغاز دهه ٢٠ خورشيدى در صدد افتاد كه بر پايه‌هاى ريتم‌ها و وزن‌هاى موسيقى پاپ غربى <كه در آن زمان شنيدن چنين موسيقى در ميان جوانان محبوبيت پيدا كرده بود> موسيقى مناسب شرايط روز را ساخته و  اجرا كند كه در اين راستا ترانه‌اى بود ساخته جمشيد شيبانى به نام “بى تو ” با اركستر نعمت‌الله مين‌باشيان كه براى اولين بار در سال ١٣٣٩ از راديو ايران پخش شد.

اين ترانه اولين اجراى موسيقى پاپ با ريتم ايرانى بود كه در فواصل مراسم توسط اركستر ارتش نواخته مى‌شد

 

 ترانه *بى تو*  پس از اولين پخش آن از راديو البته با مخالفت‌هايى از طرف هنرمندان  مواجه شد.

خودش تعريف مى‌كند كه  يك روز آقاى بنان وقتى مرا در راديو ديد گفت پسر عنايت‌الله خان!! اين چه خوندن‌ايه؟ تو مى‌خواهى موسيقى را به بيراهه بكشونى؟ اما عبدالعلى‌خان وزيرى مرا به سكوت دعوت كرد و  استاد روح‌الله خالقى هم از من حمايت كرد و گفت اگر از چارچوب موسيقى ايرانی خارج نشوى اشكالى ندارد.

 

البته تمام آهنگ‌هاى جمشيد شيبانى هميشه از دستگاه‌هاى موسيقى ايرانى مايه مى‌گرفت ، چنان‌كه آهنگ بى تو   هم در مايه بيات ترك بوده است. اما كم كم اين نوع موسيقى جايگاه خود را در ميان اساتيد موسيقى پيدا كرد.  

 

يكى ديگر از فعاليت‌هاى او اجراهاى پيش‌پرده‌خوانى پرويز خطيبى در تاتر هاى لاله زار تهران بود•

 [پيش‌پرده به نمايش‌هاى كوتاه فكاهى و طنزآميز تك نفره مي‌گفتند كه در سالن‌هاى تاتر در فاصله‌ى ميان دو پرده اصلى با موسيقى اجرا مىشد كه عمومأ داراى محتواى اجتماعى و اخلاقى بود]. 

در همين زمان پرويز خطيبى اولين ترانه جدى خودش را هم با نام  تانگوى بهارى براى جمشيد شيبانى ساخت و او را بعنوان يك خواننده معرفى كرد. 

جمشيد شيبانى در تاريخ موسيقى معاصر ايران يكى از پيشگامان ترانه‌خوانى و ترانه‌سرايى پاپ به شمار مى‌رود. او همچنين يكى از روزنامه‌نگاران عرصه‌ى سينما و ازمبتكران فيلم‌هاى خبرى و تهيه‌كننده‌ى فعال سينما از دوران گذشته به شمار مى‌رود. 

 

جمشيد شيبانى از سال ١٣٢٦ مدتى خبرنگار برخى مجلات از جمله مجله‌ى تهران مصور بود. 

او در ضمن خبرنگارى براى ادامه‌ى تحصيل در رشته‌هاى تأتر و سينما به امريكا رفت و  وارد نيويورك شد و پس از مدتى به لوس‌آنجلس براى خبرنگارى هنرى نشريات ايران،، با بسيارى ازچهره‌هاى هاليوود آن زمان مصاحبه‌هاى اختصاصى انجام داد كه بيش‌تر آن‌ها در مجله تهران مصور بچاپ رسيد.

 

امير هوشنگ كاووسى منتقد مشهور سينما در يكى از مقالات خود با عنوان (مرورى بر تاريخ سينماى ايران) از جمشيد شيبانى به خوبى ياد كرد.

 

شيبانى از سال ١٩٤٧ ميلادى  عضو انجمن روزنامه‌نگاران خارجى شد و توانست براحتى به استوديوهاى فيلم‌سازى رفته و با ستارگان مطرح آن زمان مصاحبه‌هايى انجام دهد. 

 

اما او هرگز از هنر موسيقى دور نماند چنان كه در دوران اقامت خود در امريكا چندين ترانه با كمك كريم فكور ساخت كه با صداى الهه اجراء شد. او چندين ملودى براى فيلم‌هاى امريكايى ساخت. 

در واقع جمشيد شيبانى اولين ايرانى بود كه موسيقى متن فيلم‌هايى هاليوودى را ساخت. 

 

جمشيد شيبانى در لوس‌آنجلس يك انجمن هنرى پايه‌گذارى كرد و يك استوديوى صدابردارى هم در كنار آن تأسيس كرد كه اغلب‌صدابردارى نمايشنامه‌هاى موزيكال <<پرويز خطيبى دوست و رفيق دوران مدرسه>> را در همين استوديو ضبط كرد.

 

 

جمشيد شيبانى علاقه‌ى خاص به مايه بيات اصفهان داشت، چنان كه سال‌ها بعد هم در غربت ناخواسته در لوس‌آنجلس ،، مهمترين ساخته‌هاى خود را بر پايه‌ى بيات اصفهان از جمله ترانه‌اى با نام اصفهان براى معين ساخت. 

او پيش از درگذشت در سال ١٣٨٨ موفق به‌ساختن ترانه‌هاى بسيارى براى خواننگان شد و ترانه پسرم با صداى خودش و ترانه ساغرهستى با صداى هايده و شعر هما ميرافشار و يكى از زيبا ترين آهنگ‌های  خود را با شعرى از سيمين خانم بهبهانى (( ديوانگى)) با صداى فائزه  ساخت. 

درباره Habib

متولد سال ۱۳۳۰ رشت استان گیلان- کسب لیسانس از دانشگاه ملی ایران- کوچ به ینگه دنیا سال ۱۳۶۵ و اقامت در کالیفرنیا-چاپ اولین کتاب شعر بنام (الف مثل باران) در سال ۱۳۸۴ در ایران توسط انتشارات شاعر امروز.
این نوشته در سرفصل‌های موسیقی‌ی ایران ارسال شده است. افزودن پیوند یکتا به علاقه‌مندی‌ها.

نظرتان را ابراز کنید