تقابل‌های ذهنی در داستان‌های یوزپلنگانی که با من دویده‌‌اند

در ده داستان کوتاهی که در این مجموعه هست ، ساختار چیره بر داستان‌ها و ذهنیت ” بیژن نجدی ” ساختار ” تقابل‌های دوگانه ” ( Binary Oppositions ) است. نویسنده خود یک بار در تنها گفت‌وگویش با ” فرنگیس حبیبی ” از بخش فارسی رادیو فرانسه ” یوزپلنگ ” را استعاره‌ای از نسل، نهاد، آرمان و کسانی می‌داند که همانند “نوع” یوزپلنگ، در آستانه‌ی انقراض و “مورد هجوم” هستند؛ باورها، هستی‌ها و کسانی که به گذشته‌های نزدیک یا دورتر ما تعلق دارند و شاید دیگربار در تاریخ تکرار نشوند. همین ذهنیت خاص و شرح تأسف‌بار تباهی ارزش‌ها و به تعبیر نویسنده “‌جاه‌طلبی‌های زیبا”‌ی یوزپلنگان است که همه‌ی داستان‌های کوتاه این مجموعه را به هم پیوند می‌دهد و میان دیروز و امروز ، طبیعت و انسان، جهان برین و فرودین، روستا و شهر، آرمان‌خواهی و آرمان‌گریزی فاصله می‌افکند. “یوزپلنگانی که با من دویده‌اند” به این تعبیر، ادعانامه‌ای برضد عصری است که در روند هیاهوی پیشرفت صنعتی و اجتماعی کاذب ما، اصالت‌هایش را از کف می‌دهد و از درون تهی و خوارمایه می‌شود.

در کشورهای پیشرفته‌ی سرمایه‌داری چنانچه نهادهای دولتی در زمینه‌ی حفظ حیات وحش یا محیط زیست، اصالت‌های فرهنگی و انسانی کوتاهی کنند، چیزی به نام “افکار عمومی” و رسانه‌های گروهی آزاد هست که در حیات اجتماعی ـ سیاسی کشور، نقشی تأثیرگذار دارند و باری به هرجهت می‌توان به جبران مافات پرداخت اما در غیاب آن افکار عمومی و رسانه‌های غیردولتی از یک سو و ناآگاهی اجتماعی و فرهنگی فردی از دیگر سو، بیم آن می‌رود که یوزپلنگان سرکش نهادهای درون و نیروهای بالنده‌ی فرهنگی و اجتماعی مورد تهاجم نیروهای سرکوبگری قرار گیرند که آدمی را مطیع و رام، شیئ‌واره و منفعل می‌خواهند. با این همه آن‌چه در این نوشتار قصد پرداختن آن را داریم، تنها تحلیل تقابل‌های دوگانه در این داستان‌ها نیست؛ بلکه ردیابی نشانه‌هایی است که ثابت می‌کند بیژن نجدی روند حرکت جامعه را پس رونده می‌داند و از آنچه به قدمت، سنت، روستا و گویا سادگی، بدویت و معصومیت گذشته‌هاست در قبال روند و نیروهای پیشرو اکنون دفاع می‌کند؛ ذهنیتی که گاه خطرناک و واپسگرایانه می‌نماید.

۱-تقابل شهر و روستا: بیش‌تر کسان داستان‌ها و حتی جایی که رخدادهای داستان‌ها اتفاق می‌افتد، روستایی و روستاهای‌ند اما روستا و روستایی آنچه می‌کشد، از چشم شهر و شهری می‌بیند. در داستان سپرده به زمین تنها رخداد در دهکده هنگامی است که در نانوایی به “ملیحه” خبر می‌دهند که جسدی زیر پل افتاده و مردی که به نرده‌ی پل تکیه داده می‌گوید:‌ «من دیدمش. باد کرده بود؛ سیاه شده بود. یه بچه بود مادر؛ کوچولو بود.» (۱) خواننده به دقت نمی‌فهمد علت مرگ این بچه چه بوده. ” ملیحه ” پیرزن بی‌زاد رود به شوهر خود می‌گوید: «کشته بودنش؟ شاید هم رفته بود آب بازی که یهو . . .» (ص۹) اما تنها قرینه‌ای که در داستان از علت مرگ وی پرده برمی‌دارد، گذشتن قطاری از روی پل دهکده است که صدایش «هفته ای دو بار از آن بالا می‌آمد؛ از پنجره می‌گذشت و روی تکه‌ی شکسته‌ای از گچبری‌های سقف، تمام می‌شد.‌» (ص۸)‌. همین اشاره، تنها قرینه‌ای است که میان این رخداد و علت بیرونی آن، قطار و مظاهر تمدن صنعتی و شهری، پیوند برقرار می‌کند. عبور قطار به هر دلیل باعث مرگ روستایی زاده‌ای می‌شود که کسی را هم ندارد و هیچ کس برای گرفتن جسد وی در درمانگاه روستا رجوع نمی‌کند.
Oct 01, 2008 06:59AM