بخش آخرین
نوشته‌ی لیلا صادقی
نقل از سایت لیلا صادقی
جهان ممکن و ناممکن
نتیجه‌گیری
اندازه‌گیری فاصله‌ی انتظارات مخاطب از طرح‌واره‌های متنی و طرح‌واره‌های زبانی در ادبیات موضوع تحلیل‌های روایت‌شناسی و سبک‌شناسی است و شکست طرحوارهای در سطوح مختلف مفهومی، متنی و زبانی به شکل‌گیری سبک‌های مختلف شعری در ادبیات زنان رخ می‌دهد که طبق نمودار موقعیت‌های محتمل، میزان هنجارگریزی موجود از واقعیت در ساختار طرح‌واره می‌تواند بر اساس سه مرحله‌ی پیام‌مندی سنجیده شود:
مرحله‌ی اول پیام‌مندی: چیزهای طبیعی و غیربرجسته، طرح‌واره‌ها را حفظ و تقویت می‌کنند که این‌گونه اشعار، پرمخاطب‌تر هستند، چرا که به علت حفظ طرح‌واره‌ها، مخاطب عام با سهولت بیشتری به خوانش شعر می‌پردازد.
مرحله‌ی دوم پیام‌مندی: چیزهای غیرطبیعی یا کم‌تر محتمل موجود در جهان‌های ادبی، دانش طرحوارهای را به‌واسطه‌ی افزایش طرحوارهای گسترش می‌دهند که این مرحله، بیشتر در ادبیات کاربرد دارد و در صورتی که طرح‌واره‌ها در هر سه سطح گفتمانی به‌واسطه‌ی افزایش گسترده شوند، متن لایه لایه و چندمعنایی می‌شود و هرچه بسامد افزودن طرحوارهای در شعر بیشتر باشد، شعر پیچیده‌تر می‌شود و برای مخاطب خاص قابل تأمل‌تر.
مرحله‌ی سوم پیام‌مندی: چیزهای غیرممکن یا غیرمحتمل چالشی را در دانش طرحوارهای به مثابه‌ی شکست طرحوارهای ایجاد می‌کنند. این امر می‌تواند به بازسازی طرح‌واره یا بازسازی دانش اصلی منجر می‌شود. این چالش منجر به تغییر کلی مجموعه و یا تغییری در نگرش به جهان شود و در صورتی که شکست طرحوارهای در هر سه سطح گفتمانی رخ دهد، تازه‌سازی در ابعاد مختلف و با تفسیرهای چندگانه مواجه است که این‌گونه متون کم‌مخاطب‌تر هستند و همچنین به ندرت در ادبیات رخ می‌دهند.
براساس جدولی که تازه‌سازی در سطوح مختلف مفهومی، متنی و زبانی را محتمل می‌داند و با یک بررسی آماری در شعر دیگر زنان که بسیاری از نمونه ها در این تحقیق نیامده است، می‌توان به این نتیجه دست یافت که بیشتر شاعران زن در شعرهای خود در سطح طرح‌واره‌های مفهومی دست به تازه‌سازی می‌زنند. برخی از شاعران در دو سطح گفتمانی امکان تازه‌سازی و هنجارشکنی طرحوارهای را ایجاد می‌کنند و به ندرت شرایطی پیش می‌آید که در هر سه سطح، تازه‌سازی رخ دهد و اینکه در هیچ سطحی تازه‌سازی رخ ندهد، می‌تواند صورتی از اشعار فاقد خلاقیت را پیش‌بینی کند که آن نیز به وفور دیده می‌شود اما در عرصه‌ی جدی تاریخ ادبیات مطرح نمی‌شود.
|
طرح‌واره‌ی مفهومی |
طرح‌واره‌ی متنی |
طرح‌واره‌ی زبانی |
|
+ |
+ |
+ |
|
– |
+ |
+ |
|
– |
– |
+ |
|
– |
– |
– |
|
+ |
– |
+ |
|
+ |
– |
– |
|
+ |
+ |
– |
|
– |
+ |
– |
جدول۲. امکان سطوح مختلف تازه‌سازی طرحوارهای در شعر
در سلسله‌مراتب ساختارهای طرحوارهای، هشت موقعیت پیش‌بینی می‌شود که هر موقعیت، یک سبک اصلی شعر را می‌تواند شکل دهد و البته بسامد شکست طرحوارهای و نیز چگونگی آن به سبک‌های فرعی بسیاری منجر می‌شود که در شعر زنان به ندرت هر سه طرح‌واره هم‌زمان شکسته می‌شوند و شکست هر طرح‌واره منجر به تازه‌سازی جهان متن در یک سطح می‌شود. متونی که هر سه طرح‌واره در آن‌ها هم‌زمان شکسته می‌شوند، به علت تازه‌سازی در سه سطح، متون پیچیده‌تری از لحاظ ارتباط گرفتن با مخاطب به‌شمار می‌آیند و متونی که در یک یا دو سطح طرح‌واره‌ها را می‌شکنند، هرکدام منجر به یک سبک شعری متفاوت می‌شوند. رایج‌ترین شکست طرحوارهای، شکست طرح‌واره‌ی مفهومی است و نادرترین، شکست طرح‌واره‌ی متنی است.
فهرست منابع
جمالی، رزا (). بزرگراه مسدود است. تهران: چشمه.
قوامی، فرزانه (۱۳۸۴). از من فقط النگویی می ماند. تهران: نیلوفر.
رضایی، بهاره (). تشریفات. تهران: چشمه.
چمنکار، روجا (). مردن به زبان مادری. تهران: چشمه.
صادقی، لیلا (۱۳۸۹). از غلط‌های نحوی معذورم. تهران: ثالث.
Evans, Vyvyan (2006). Cognitive Linguistics. Edinburgh University Press
Kant, Immanuel (1968), Reprint. Critique of Pure Reason. Translated by N.K. Smith. New York: St. Martinýs Press [German original 1781].
Cook G (1994). Discourse and literature. Oxford: Oxford University Press
Johnson, Mark (1987). The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason, University of Chicago Press.
Oakley, Todd (1386).Image Schemas . Handbook of Cognitive Linguistics, Dirk Geeraerts & Hubert Cuyckens (eds.): Oxford, U.K.: Oxford University Press.
Semino E (1997). Language and world creation in poems and other texts. London: Longman.
Stockwell P (2002). Cognitive poetics. London: Routledge.
Stockwell P (2006), Schema Theory: Stylistic Applications. In: Keith Brown, (Editorin-Chief) Encyclopedia of Language & Linguistics, Second Edition, volume 11, pp. 8- 13. Oxford: Elsevier.
Rumelhart, D. 1980. “Schemata: The building blocks of cognition,” in R. Spiro, B. Bruce, and W. Brewer, eds., Theoretical Issues in Reading Comprehension, Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum, pp. 33-35)
______________________________________________
