سرفصل‌هاى موسيقى ايران «نامه‌ی چهاردهم»

غزل بانوی ایران!!!! زنده یاد، سیمین بهبهانی که این روزها ۲۸ تیرماه همزمان با سالروز تولد او می‌باشد.

او در خانواده‌ای فرهنگی و متمول با پدری روزنامه نگار، نویسنده و مترجم و مادری اهل شعر و موسیقی و مطالعه و مدرس در تهران به دنیا آمد.

مادر سیمین فخر عظما از خاندان فرهنگ دوست خلعتبری بود و با متون نظم و نثر آشنایی کامل داشت و زبان فرانسه را زیر نظر یک مربی سوییسی آموخته بود.

سیمین بهبهانی  از ۱۴ سالگی شروع به سرودن شعر کرد و اشعارش را در شب‌های شعر و ادب در حضور شاعران و نویسندگان٫ مطرح آن دوران می‌خواند. 

اولین کتاب شعر سیمین به همراه برگزیده‌ای از نثر داستانی او با عنوان «تار شکسته» در اسفند ماه  ۱۳۲۹ منتشر شد.

شعرهای او از موضوعاتی مانند: عشق به وطن،  زلزله،  جنگ،  فقر،  آزادی بیان، و حقوق برابر زنان سخن می‌گوید و سرودن غزل‌های فراوان لقب  « نیمای غزل » را به او داده است. 

در سال ۱۳۹۰ زندگی‌نامه خود را در کتابی با عنوان. «مادرم همراه» منتشر کرده است. او در طول زندگی پربارش بیش از  ۶۰۰ غزل سروده که در بیست کتاب منتشر شدند. اشعار سیمین بهبهانی علاوه بر ریتم و وزن شعری از محتوا و مظمونی برخوردار است که در ذهن آهنگساز ملودی‌های خوبی را تداعی می‌کند، که می‌تواند دستمایه آهنگ‌ها و ترانه‌های تازه شود.

اشعار سیمین بهبهانی در جوهر خودش، چه در محتوا و چه در شکل ظاهری خاصیت تبدیل شدن به ترانه و تصنیف را دارد.

یادش گرامی و زاد روزاش مبارک

استاد مرتضی محجوبی

هنگامی که  تنها پیانونواز اصالت پیشه‌ی موسیقی ایران، در گوشه‌ی تنهایی و رنج بدرود حیات گفت، شلیک توپ‌های تحویل سال، فرارسیدن نوروزی دیگر را بشارت می‌داد. آن موسیقیدان خلاق و پر احساس، در جوار قمرالملوک وزیری به خاک سپرده شد. شش ماه بعد از آن،، موسی معروفی و روح الله خالقی نیز به او پیوستند. در تاریخ موسیقی ایران، وجود نوازندگان استاد و خلاق وآهنگسازان بزرگ کم نیست، اما محجوبی بخاطر داشتن ویژگی‌های خاص، پدیده‌ای یگانه است.

او از افرادی بود که توفیق داشت آثار و نواخته‌هایش، هم در حیاتش مورداستقبال قرار گیرد و هم بعد از مرگش پایدار بماند. آثار او  دارای احساس، ساده و در عین حال عمیق و شدید هستند، بطوری که از پنهانی‌ترین سراهای قلب انسان حساس، با او سخن می‌گوید.

مرتضی محجوبی فرزند میرزا عباسعلی‌خان ناظر پیشکار آذربایجانی در سال  ۱۲۹۷ در خانواده‌ای اشرافی در تهران متولد شد. او نزد اساتید بنام موسیقی آن زمان به تحصیل موسیقی پرداخت. 

با ورود لومر و تأسیس موزیک نظام و جریانات مشروطه، سازهای اروپایی به ایران وارد شده بودند و از این رو مرتضی نخست نزد «حسین‌خان هنگ‌آفرین» برای فراگیری نت و مبانی موسیقی اروپایی  و سپس نزد محمود مفخم‌الممالک  و حاجی‌خان ضرب‌گیر،  برای آشنایی با ضرب ،،،و سرانجام نزد حسین‌خان اسماعیل‌زاده  مشق موسیقی کرد. استاد حسین خان اسماعیل‌زاده با کمانچه می‌نواخت و مرتضی‌خان روی پیانو تقلید می کرد.  

او توسط اسماعیل زاده  با درویش خان، عبدالله دوامی و طاهر زاده، آشنا شد.

در ۱۲ سالگی مرتضی‌خان نوازنده مشهوری بود که محبوبیت خاص در بین موسیقیدانان داشت. 

استعداد بسیار ومحجوب بودن ، شخصیت متفکر و جذاب او  و موقعییت‌های خانوادگی‌اش 

باعث این اقبال شد که در همان سنین جوانی، به معلمی فرزندان، زنان و خواهران اشراف زمان خود انتخاب شد.

خود او اذهان دارد که بالغ بر  دوهزار شاگرد داشته است.

از سال ۱۳۰۶ که کار ضبط صفحات توسط هنرمندان ایرانی آغاز شده بود، مرتضی نیز از این کار استقبال کرد و در چند سفر  به سوریه، بیروت و حلب صفحاتی تهیه کرد.

بقول مرتضی‌خان از  میان صد صفحه ،،،،، تنها دو صفحه حاوی تک‌نوازی پیانو به نام های “”شور /حسینی* ”” و “” افشاری/ عراقی “ باقی مانده که از اعجاب انگیزترین نمونه های نوازندگی ی  پیانو در موسیقی ایران هستند. 

در سال ۱۳۳۹ که رادیو افتتاح شد، استاد محجوبی جزو نخستین کسانی بود که به اتفاق هنرمندان اصیل آن روزگار، در این راه گام نهاد. از سال ۱۳۴۴ که برنامه‌ی گل‌ها توسط « داوود پیرنیا » تأسیس شد، همواره مرتضی‌خان در «کنار ابوالحسن صبا،»  شاخص‌ترین و درخشان‌ترین چهره‌ی این سلسله برنامه‌ها بودند.

محجوبی از دیدگاه نوازندگی‌ی پیانو،با تکیه بر معلومات دقیق و وسیع خویش و شیوه اجرایی و خلاقیت منحصر به فردش، تنها و یگانه نوازنده‌ی شایسته زمان خود بود.

او از دیدگاه آهنگسازی هم مقام بسیار والایی دارد. در موسیقی ایرانی کسانی می‌توانند آهنگساز خوبی بشوند که نخست به مقام یک نوازنده خلاق رسیده باشند و مرتضی خان از این دست بود.  

نخستین آهنگ او “گل بی‌وفا” در بیات ترک است که متعلق به دهه ۱۳۱۰ است. کلام و قسمت اعظم تصانیف او را رهی معیری سروده است. تعداد تصانیف مرتضی محجوبی ،طبق فهرست روح الله خالقی به ۲۲ تصنیف بالغ می‌شود که در بین ساخته‌های هم دوره‌ی خود از برترین‌هاست.

از شنیدنی‌ترین‌ها در بارهه‌ی او این است که پرویز یاحقی به شاپور بهروزی گفت:

“آهنگی در دستگاه شور ساخته بودم به نام «ای امید دل من کجایی» که از گ‌ل‌های رنگارنگ ۱۷۲ پخش شد. هنگامی که به همه اعضای ارکستر این تصنیف را برای اجراء دادم مرتضی‌خان از من خواست که آهنگ تصنیف را با ویولون بنوازم و او آن را با علائم ویژه خود پشت قوطی سیگار همای خود نوشت و عجب این بود که این آهنگ را همان مرتبه اول از همه‌ی اعضای ارکستر بهتر و درست‌تر نواخت.”

در واقع مرتضی محجوبی برای خود نتی اختراع کرده بود که بی‌شباهت به خط سیاق نبود (علامتی در قدیم برای ثبت کردن وزن اجناس یا ارقام پول به کار می‌بردند)

این شیوه نت‌نویسی که شیوه‌ای کاملأ ایرانی است در آثار،. میراث ملی و معنوی ایران  به ثبت رسید.

ردیف پیانوی استاد محجوبی از سوی سازمان میراث فرهنگی به عنوان مرجع در دو پرونده «شیوه‌ی نوازندگی پیانوی کلاسیک ایرانی»  و «شیوه‌ی نوازندگی پیانوی ایرانی به سبک استاد مرتضی محجوبی» به عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

محجوبی با هنرمندانی چون: ابوالحسن صبا، علی تجویدی، حسین تهرانی، حسن کسایی، احمد عبادی و استاد جلیل شهناز  “””” 

و خوانندگانی چون: قمرالملوک وزیری، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، غلامحسین بنان، حسین قوامی،‌ مرضیه، اکبر گلپایگانی و محمود محمودی خوانساری همکاری داشت.

یاد او را که بزرگ و خلاق، صفا پیشه،. خوش قلب، و حساس و مهربان یود گرامی می داریم . رهی معیری دوست و یار همیشگی‌اش چه خوب گفت: «مرتضی از مردم امروز نیست» 

پیانوی محجوبی همراه با آواز بنان و اشعار رهی معیری از نمونه‌های عالی موسیقی آوازی ایران است.

فریدون مشیری در این باره شعری سروده است:

یاد باد آن همدلی،  آن همدمی، آن همرهی 

ساز محجوبی و  آواز بنان، شعر رهی

* حسینی گوشه ای در دستگاه شور و گوشه عراق در دستگاه افشاری میباشد.