فتح يك قرن به دست يك سطر!

بخش اول این نوشته را می‌توانید با فشار بر روی این نشانی بخوانید.

بخش دوم

به یاد پرویز شاپور گرامی در سالروز سفرش

نقل از: روزنامه اعتماد سه شنبه، ۱۷ مرداد ۱۳۹۱ – شماره ۲۴۶۳

۱۳ سال از مرگ پرويز شاپور گذشت

بقیه از شماره‌ی قبل

   درباره كارنامه ادبی پرويز شاپور 

سنگ قبرش به چاپ سيزدهم رسيد ! ؟

شهرام شهيدی

پانزدهم مرداد سالمرگ مردي بود كه از دريچه قاب چشمانش دنيا شكل عجيبي داشت و بالاخره «با هفت تير متصدي آسانسور را مجبور كرد به آسمان هفتم برود». صحبت درباره پرويز شاپور هميشه با نقل چگونگي نامگذاري كاريكلماتور همراه بوده است؛ موضوعي كه من ديگر به آن نخواهم پرداخت. در اينجا سعي خواهم كرد خيلي كوتاه به برخي ويژگي‌هاي كاريكلماتورهاي وي اشاره و برخي ضعف‌هاي آن را بررسي كنم. البته از نظر برخي منتقدان نقد هر كس كه پدر هر رشته ادبي محسوب مي‌شود كاري عبث است. اما نمي‌خواهم به سرنوشتي كه خود شاپور تصوير كرده، دچار شوم:« آنچنان غرق تماشاي روي ماهت بودم كه در چاه زنخدانت سرنگون شدم.»

برخي كاريكلماتورهاي وي يك يا دو ويژگي از سه ويژگي مطرح‌شده در بالا را همراه ندارد. از آن جمله‌اند: «به موجودي رشك مي‌برم كه ايستاده جان به جان‌آفرين تسليم مي‌كند». به نظر من اين كاريكلماتور نه موجز است نه بار طنز دارد، نه تصويري است. يا مثلا در سطر «چشم اقيانوس آب آمد» جز صورت ظاهري و شكلي چه معنا يا طنز پنهاني در آن ديده مي‌شود؟ همچنين شاپور گاهي چنان غرق در فلسفه مي‌شود كه متني بسيار فلسفي ارائه مي‌كند؛ متني كه باعث مي‌شود كاريكلماتور از بافت طنز خود خارج شود و ماهيتي عميق و خشك يا حتي بي‌معنا بيابد. از آن جمله‌اند «كليد سل را به نغمه‌سرايي صداي پايت شليك مي‌كنم». يا «عاشق پرسشي هستم كه پاسخش آسان‌تر از خودش است». و يكي ديگر از پاشنه‌هاي آشيل كاريكلماتورهاي شاپور كوتاه نيامدن وي از سوژه‌يي است كه قبلا روي آن كار كرده. اين موضوع باعث شده او شايد بي‌آنكه يادش بيايد كاريكلماتورهايي شبيه به هم خلق كرده. مانند «نجوا شكوفه فرياد است» كه مقايسه‌اش كنيد با: «نجوا كوچك‌ترين فرزند فرياد است». به جز واژه‌هاي شكوفه و كوچك‌ترين فرزند كه كاركرد مشابهي دارند باقي اركان هر دو كاريكلماتور يكي است. و نيز: «حسابدار بازنشسته سرايدار آپارتمان جدول ضرب شد» را مقايسه كنيد با «عاشق حسابداري هستم كه در آپارتمان جدول ضرب خانه سازماني دارد». اما با همه اين مواردي كه در باب آسيب‌شناسي آثار شاپور گفته شد بايد به قابليت وي و كارهاي نابش هم اشاره كرد. حسن او اين است كه بي‌آنكه به قالب اثر فكر كند مي‌نوشته. براي همين نوشته‌هاي او بي‌تكلف و خارج از فرم‌بندي و قواعد است. در واقع ما سال‌ها بعد براي كاريكلماتور به عنوان يك ژانر ادبي قواعدي در نظر گرفته‌ايم و شايد اين ما هستيم كه به خطا رفته‌ايم. و البته از ديگر ويژگي‌هاي مثبت در آثار او، به فكر واداشتن مخاطب است. شما براي رسيدن به عمق برخي كاريكلماتورهاي او بايد مدتي به سطر و لايه‌هاي پنهان آن بينديشي تا بتواني جهان عجيب و البته زيباي او را كشف كني. براي مثال« از درختي پايين مي‌آيم كه هرگز از آن بالا نرفته‌ام» يا« براي ايستادن از خودم بالا مي‌روم ». مطلب را با اشاره زيبايي از عمران صلاحي تمام مي‌كنم. او در مقدمه يكي از كتاب‌هاي شاپور نوشته كاريكلماتور كتابي است كه مي‌توانيد آن را از هرجا دل‌تان خواست بخوانيد، حتي از آخر. و همين در دنياي پرسرعت امروز كه مخاطب وقت تمركز بر نوشته‌هاي طولاني را ندارد خود موهبتي بزرگ است.