برگرفته از: صورتکتاب بیژن اسدیپور
سهراب سپهری
“ﺳﺎﻝ ﺍﻭﻝ ﺩﺑﺴﺘﺎﻥ ﺑﻮﺩ. ﮐﻼﺱ ﺑﺰﺭﮒ ﺑﻮﺩ: ﯾﮏ ﺍﻃﺎﻕ ﭘﻨﺠﺪﺭﯼ. ﻭ ﺭﻭﺷﻦ ﺑﻮﺩ. ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺗﻮ. ﺑﯿﺮﻭﻥ ﭘﺎﯾﯿﺰ ﺑﻮﺩ. ﺩﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻧﻤﯽﺭﺳﯿﺪ. ﺷﮑﻮﻩ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﮐﻼﺱ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺮﺍﻡ ﺑﻮﺩ. ﺳﺮﻫﺎﯼ ﻣﺎ ﺗﻮ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻮﺩ. ﻣﻌﻠﻢ ﺩﺭﺱ ﭘﺮﺳﯿﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﻭ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮﺩ: ﺩﻭﺭﻩ ﮐﻨﯿﺪ. ﻧﻤﯽﺷﺪ ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﮐﺮﺩ. ﺗﻤﺎﺷﺎﯼ ﺁﻓﺘﺎﺏ ﺗﺨﻠﻒ ﺑﻮﺩ. ﺩﯾﺪﻥ ﮐﺎﺝ ﺣﯿﺎط ﺟﺮﯾﻤﻪ ﺩﺍﺷﺖ: ﺍﺯ ﻧﻤﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ, ﺩﻭ ﻧﻤﺮﻩ ﮐﻢ ﻣﯽﺷﺪ.
ﻣﺎ ﺩﻭﺭ ﺗﺎ ﺩﻭﺭ ﺍﻃﺎﻕ ﺭﻭﯼ ﻧﯿﻤﮑﺖ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩﯾﻢ. ﻣﯿﺎﻥ ﺍﻃﺎﻕ ﺧﺎﻟﯽ ﺑﻮﺩ. ﻭ ﭼﻪ ﭘﻬﻨﻪﺍﯼ ﺑﺮﺍﯼ ﭼﻮﺏ ﻭ ﻓﻠﮏ. ﺗﺨﺘﻪﯼ ﺳﯿﺎﻩ ﺑﺪﺟﺎﯾﯽ ﺑﻮﺩ: ﺿﺪ ﻧﻮﺭ ﺑﻮﺩ. ﺭﻭﯼ ﭼﻨﺪ ﺷﯿﺸﻪ ﺭﺍ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮﺩ: ﻧﺼﻒ ﯾﮏ ﺩﺭﺧﺖ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩ. ﺑﺎ ﺗﮑﻪﺍﯼ ﺍﺯ ﺁﺳﻤﺎﻥ. ﻧﻮﺷﺘﻪﯼ ﺭﻭﯼ ﺗﺨﺘﻪﯼ ﺳﯿﺎﻩ ﺧﻮﺏ ﺩﯾﺪﻩ ﻧﻤﯽﺷﺪ: ﺑﺮﮒ, ﻣﺮﮒ ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﻣﯽﺷﺪ. ﻫﻤﺎﻥ ﺭﻭﺯ ﺣﺴﻦ «ﺧﻮﺏ» ﺭﺍ «ﭼﻮﺏ» ﺧﻮﺍﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ. ﻭ ﭼﻮﺏ ﺧﻮﺑﯽ ﺍﺯ ﺩﺳﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﺧﻮﺭﺩﻩ ﺑﻮﺩ. ﺟﺎﯼ ﻣﻦ ﻧﺰﺩﯾﮏ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻮﺩ. ﭘﺸﺖ ﻣﯿﺰﺵ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺫﮐﺮ ﻣﯽﮐﺮﺩ. ﻭﺟﻮﺩﺵ ﺑﻄﻼﻥ ﺫﮐﺮ ﺑﻮﺩ. ﺁﺩﻣﯽ ﺑﯽﺭﺅﯾﺎ ﺑﻮﺩ. ﭘﯿﺪﺍ ﺑﻮﺩ ﺯﻧﺠﺮﻩ ﺭﺍ ﻧﻤﯽﻓﻬﻤﺪ, ﺧﻄﻤﯽ ﺭﺍ ﻧﻤﯽﺷﻨﺎﺳﺪ, ﻭ ﻗﺼﻪ ﺑﻠﺪ ﻧﯿﺴﺖ. ﻣﯽﺷﺪ ﮔﻔﺖ ﻫﯿﭻﻭﻗﺖ ﭘﺮﭘﺮﭼﻪ ﻧﺪﺍﺷﺘﻪ ﺍﺳﺖ. ﺩﺭ ﺣﻀﻮﺭ ﺍﻭ ﺧﯿﺎﻻﺕ ﻣﻦ ﭼﺮﻭﮎ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ. ﻭﻗﺘﯽ ﻭﺍﺭﺩ ﮐﻼﺱ ﻣﯽﺷﺪ, ﻣﺎ ﺍﺯ ﺍﻭﺝ ﺧﯿﺎﻝ ﻣﯽﺍﻓﺘﺎﺩﯾﻢ. ﺩﺭ ﺗﻦ ﺧﻮﺩ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺷﺪﯾﻢ. ﭘﺮﻫﺎﯼ ﻣﺎ ﺭﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮﺩ. ﺍﻧﮕﺎﺭ ﺳﺮﻧﮕﻮﻥ ﺑﻮﺩﯾﻢ. ﺗﺮﮐﻪﯼ ﺭﻭﯼ ﻣﯿﺰ ﺍﺩﺍﻣﻪﯼ ﺍﺧﻼﻕ ﺍﻭ ﺑﻮﺩ. ﺑﯽﺗﺮﮐﻪ ﺷﻤﺎﯾﻞ ﺍﻭ ﻧﺎﺗﻤﺎﻡ ﻣﯽﻧﻤﻮﺩ. ﻭ ﺗﺮﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻮﺩ. ﺣﻀﻮﺭ ﺍﺑﺪﯼ ﺩﺍﺷﺖ. ﺗﺮﮐﻪﯼ ﺗﻨﺒﯿﻪ, ﺗﺮﮐﻪﯼ ﺍﻧﺎﺭ ﺑﻮﺩ. ﮐﻪ ﺩﺭ ﺷﻬﺮ ﻣﻦ ﺩﺭﺧﺘﺶ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺑﻮﺩ. ﺗﺮﮐﻪ, ﺷﻼﻗﻪﯼ ﭘﺎﯼ ﺩﺭﺧﺖ ﺍﻧﺎﺭ ﺑﻮﺩ. ﺷﻼﻗﻪﻫﺎ ﺭﺍ ﻣﯽﺑﺮﯾﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺯﻭﺭ ﺩﺭﺧﺖ ﺭﺍ ﻧﮕﯿﺮﻧﺪ, ﺷﻼﻗﻪ ﮔُﻞ ﻧﻤﯽﮐﺮﺩ. ﻣﯿﻮﻩ ﻧﻤﯽﺩﺍﺩ. ﺍﻣﺎ ﺑﯽﺣﺎﺻﻞ ﻧﺒﻮﺩ: ﺷﻼﻕ ﻣﯽﺷﺪ. ﺩﺭ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﻭ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺁﻥ ﺭﻭﺯﮔﺎﺭ, ﺩﺭﺧﺖ ﺍﻧﺎﺭ ﺳﻬﻢ ﺩﺍﺷﺖ. ﻓﺮﺍﮔﯿﺮﯼ, ﻣﺤﺮﮎِ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺩﺍﺷﺖ.
. . .
ﺑﻌﺪﻫﺎ, ﻣﻦ ﻫﻢ ﺗﻨﺒﯿﻪ ﺭﺍ ﯾﺎﺩ ﮔﺮﻓﺘﻢ. ﺗﺮﮐﻪ ﺯﺩﻥ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﻖ ﻣﯽﮐﺮﺩﻡ . ﺑﺎﻍ ﻣﺎﺩﺭﺑﺰﺭﮒ ﺑﻮﺩ . ﻭ ﺟﺎﯼ ﻫﻤﻪ ﺟﻮﺭ ﻣﺸﻖ, ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﯾﮏ ﺩﺭﺧﺖ ﻣﯽﺭﻓﺘﻢ. ﻭ ﺑﺎ ﺧﺸﻮﻧﺖ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ: «ﺍﻭﺿﺎﻉ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻫﻨﺪﻭﺳﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﺑﮕﻮ». ﻭ ﭼﻮﻥ ﻧﻤﯽﮔﻔﺖ, ﺗﺮﮐﻪ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩ. ﺑﻪ ﺩﺭﺧﺖ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ:»”ﺳﺎﺭ“ ﺭﺍ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ؟ … ﮔﻔﺘﯽ ”ﺻﺎﺩ“ ؟ » ﻭ ﺷﻼﻕ ﺑﻮﺩ ﮐﻪ ﻣﯽﺯﺩﻡ. ﺩﻟﻢ ﻣﯽﺧﻮﺍﺳﺖ ﻫﯿﭻﮐﺪﺍﻡ ﺩﺭﺱ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ. ﻣﻌﻠﻢ ﻣﺎ ﻫﻢ ﺗﻨﺒﻞﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮﺩ. ﮐﻨﺪﺫﻫﻨﯽ ﺟﻮﻻﻧﮕﺎﻩ ﺳﺎﺩﯾﺴﻢ ﺁﻣﻮﺯﺷﯽ ﺍﻭ ﺑﻮﺩ.
… ﺁﻥ ﺭﻭﺯ، ﺳﺮ ﻣﻦ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻮﺩ. ﻣﺜﻞ ﻫﻤﻪﯼ ﺑﭽﻪﻫﺎ. ﻭﻟﯽ ﺩﺭﺱ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﯽﮐﺮﺩﻡ. ﺍﺯ ﺑﺮ ﺑﻮﺩﻡ:
ﺳﺎﺭ ﺍﺯ ﺩﺭﺧﺖ ﭘﺮﯾﺪ
ﺁﺵ ﺳﺮﺩ ﺷﺪ
… ﺗﺎ ﺁﺧﺮ. ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺒﺎﺭﺍﺕ ﮐﺘﺎﺏ ﻫﯿﭻ ﺭﺍﺑﻄﻪﺍﯼ ﻧﺒﻮﺩ. ﮐﺘﺎﺏ, ﺁﻟﺒﻮﻡ ﭘﺮﯾﺸﺎﻧﯽ ﺍﺯ ﮐﻠﻤﺎﺕ ﻭ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻮﺩ. ﺷﺒﯿﻪ ﻣﻐﺰ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺍﻣﺮﻭﺯ. ﻭ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮﺩ ﻫﻤﻪﯼ ﮐﺘﺎﺏﻫﺎﯼ ﺩﺭﺳﯽ ﻣﺎ. ﻭﻟﯽ ﺫﻫﻦ ﻣﻦ ﻣﯿﺎﻥ ﺩﻭ ﺟﻤﻠﻪﯼ ﭘﯽ ﺩﺭ ﭘﯽ ﺭﺍﺑﻄﻪﺍﯼ ﻣﯽﺟﺴﺖ. ﻣﯿﺎﻥ ﭘﺮﯾﺪﻥ ﺳﺎﺭ ﺍﺯ ﺩﺭﺧﺖ ﻭ ﺳﺮﺩ ﺷﺪﻥ ﺁﺵ. ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺭﺍﺑﻄﻪ ﻣﯽﺭﺳﯿﺪ: ﺩﺭ ﺧﺎﻧﻪﯼ ﻣﺎ, ﺭﻭﺑﺮﻭﯼ ﺍﻃﺎﻕ ﻇﺮﻑﻫﺎ، ﯾﮏ ﺩﺭﺧﺖ ﺍﻗﺎﻗﯿﺎ ﺑﻮﺩ. ﺍﻗﺎﻗﯿﺎ ﻟﺐ ﺁﺏ ﺭﻭﺍﻥ ﺑﻮﺩ. ﺑﻬﺎﺭﻫﺎ, ﮔﺎﻩ ﺩﺭ ﺳﺎﯾﻪﺍﺵ ﻧﺎﻫﺎﺭ ﻣﯽﺧﻮﺭﺩﯾﻢ. ﻭ ﻧﺎﻫﺎﺭ ﮔﺎﻩ ﺁﺵ ﺑﻮﺩ. ﺩﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽﭘﯿﻮﺳﺖ. ﺟﺎﻥ ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ. ﻋﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﺪ: ﮐﺎﺳﻪﯼ ﺁﺵ ﺩﺍﻍ ﺯﯾﺮ ﺩﺭﺧﺖ ﺍﻗﺎﻗﯿﺎﺳﺖ. ﺳﺎﺭ ﺍﺯ ﺭﻭﯼ ﺩﺭﺧﺖ ﻣﯽﭘﺮﺩ. ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮﺭﺩﻥ ﺑﺎﻝﻫﺎﯾﺶ ﺁﺵ ﺭﺍ ﺧﻨﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﮐﺘﺎﺏ ﻣﻦ ﺑﺎﺯ ﺑﻮﺩ. ﭼﯿﺰﯼ ﻧﻤﯽﺧﻮﺍﻧﺪﻡ. ﺩﻓﺘﺮﭼﻪﺍﻡ ﺭﺍ ﺭﻭﯼ ﮐﺘﺎﺏ ﺑﺎﺯ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ. ﻭ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﯽﮐﺮﺩﻡ. ﺩﺭﺧﺖ ﺭﺍ ﺗﻤﺎﻡ ﮐﺮﺩﻩ ﺑﻮﺩﻡ. ﺭﻓﺘﻢ ﺑﺎﻻﯼ ﯾﮏ ﮐﻮﻩ ﯾﮏ ﺗﻜﻪﺍﺑﺮ ﻧﺸﺎﻥ ﺑﺪﻫﻢ, ﺩﺍﺷﺘﻢ ﯾﮏ ﺗﮑﻪﺍﺑﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻡ , ﺭﺳﯿﺪﻩ ﺑﻮﺩﻡ ﺑﻪ ﮐﻮﻩ, ﮐﻪ ﺑﺎﺭﺍﻥ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻡ ﻓﺮﻭﺩ ﺁﻣﺪ, ﻓﺮﯾﺎﺩ ﻣﻌﻠﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺑﻮﺩ: «ﮐﻮﺩﻥ, ﻫﻤﻪﯼ ﺩﺭﺱﻫﺎﯾﺖ ﺧﻮﺏ ﺍﺳﺖ. ﻋﯿﺐ ﺗﻮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻣﯽﮐﻨﯽ». ﮐﺎﺵ ﺯﻧﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﻭ ﻣﯽﺩﯾﺪ ﻫﻨﻮﺯ ﺍﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﺭﺍ ﺩﺍﺭﻡ. ﺗﺎﺯﻩ، ﻧﻘﺎﺷﯽ ﻫﻨﺮ ﺍﺳﺖ. ﻫﻨﺮ ﻧﻔﯽ ﻋﯿﺐ ﺍﺳﺖ. ﻭ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻥ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺖ: «ﻋﯿﺐ ﺗﻮ ﺍﯾﻦ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ ﺩﺍﺭﯼ». ﺟﺮﺃﺕ ﺩﺍﺷﺘﻢ ﺑﻪ ﺍﻭ ﻣﻰﮔﻔﺘﻢ ﮐﻮﺩﻥ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮﺍﻧﺪ ﻫﻤﻪﯼ ﺩﺭﺱﻫﺎﯾﺶ ﺧﻮﺏ ﺑﺎﺷﺪ”.
ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﺯ ﻧﻮﺷﺘﻪ ” ﻣﻌﻠﻢ ﻧﻘﺎﺷﻰ ﻣﺎ ” ﻛﺘﺎﺏ ﺍﺗﺎﻕ ﺁﺑﻰ – ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺳﻬﺮﺍﺏ ﺳﭙﻬﺮﻯ
با تشکر از آقای مسعود صفایی Masoud Safaei
______________________________________________
