صنعت نقاشی روی کاشی

محمد علی الطافی- ارسالی‌ی دوست‌مان رضا مروجی*

صنعت نقاشی روی کاشی قدمتی دیرینه دارد. نقطه اوج کاشی‌های منقوش به دوره ساسانی می‌رسد که نقش‌مایه آنها حیوانات، گیاهان و خدایان (اهورامزدا) بوده و رفته رفته این صنعت رشد کرده تا به امروز. ماده اولیه کاشی، خاک رس و آب بوده که به صورت گل در می‌آورند و آن را داخل قالب می‌ریختند و جایی قرار می‌دادند  تا خشک شود. سپس آن را داخل کوره می‌پختند تا به صورت کاشی/سرامیک (سفال) در آید و روی آن را با سیلیس مذاب (که ذات آن شیشه است)، لعاب می‌گرفتند.

نقوش قدیمی و حتی نقوش امروزی، نقاشی‌هایی بودند که بر روی کاشی یا سرامیک لعاب خورده رسم می‌شدند و بعد دوباره داخل کوره پخته می‌شدند (در اصطلاح به آنها کاشی‌های هفت رنگ می‌گویند). به این نقاشی‌ها، نقاشی‌های حاصل پخت سوم می‌گویند. یکبار داخل کوره رفته تا فرم کاشی/سرامیک را پیدا کند و استحکام داشته باشد بعد لعاب خورده و دوباره داخل کوره رفته و سپس نقاشی روی لعاب رسم شده و باز داخل کوره پخته می‌شود.

اما نوآوری و بدعت جدیدی در صنعت نقاشی روی کاشی/سرامیک در جهان، اولین بار توسط محمدعلی الطافی صورت گرفت که حاصل پخت دوم بود. بدین صورت که نقاشی مستقیم روی بدنه خام کاشی/ سرامیک (در اصطلاح صنعتی بدان بیسکویت گفته می‌شود) صورت گرفته است. یعنی پس از اینکه برای بار اول داخل کوره به صورت کاشی/ سرامیک در آمد، روی بدنه خام آن نقاشی با رنگ‌های مخصوص سرامیک/ کاشی رسم شده ، سپس لعاب خورده و داخل کوره رفته و پخته شده. این کاشی‌های منقوش حاصل پخت دوم هستند؛ ضمن اینکه طرح نقاشی آنها ابتدا رسم شده و سپس لعب خورده. در واقع این نقاشی‌ها، نقاشی روی لعاب نیستند. چون رنگ‌ها به داخل بافت اولیه کاشی‌ها رفته و سپس روی آنها لعاب قرار گرفته از استحکام و ماندگاری بسیاری برخوردار است و امکان هیچ گونه پریدگی و شکنندگی رنگ در آن نیست و در صورت صدمه خدشه‌ای به طرح و رنگ وارد نمی‌شود.

در زیر چند نمونه از این آثار را برایتان می‌آوریم. امیداست در آینده تمامی آثار محمدعلی الطافی را در کتابی که در حال جمع آوری است و به چاپ خواهد رسید، ببینید.

دراین‌جا باید از دوست عزیزم رضا مروجی برای ارسال این مطلب و تصویرها تشکر کنم.     ح.ش